Aslında bir taş satın alırken veya bir doğa gezisinde yahut bir sahil kenarında yerde dikkat ettiğimiz ilk şey renktir ve sonrasında bu renge sahip olan bir taştır. Taşlar kalıcı renklerine oluşum döneminde sahip olurlar. 

Bu yazımızda sizlere taşların neden farklı renklere sahip olduklarını ve bu renklerin bize olan faydalarından bahsetmeye çalışıyoruz.

Taşların renkleri nasıl oluşur?

Taşların renklerini taşı oluşturan mineraller belirlemektedir. Mineraller ise taşa verdikleri renkleri farklı kimyasal elementlerden almaktadır. 

Genel olarak kırmızı renkli taşlar, bileşiminde çok fazla demir içermektedir. Açık renkli taşlar ise çoğunlukla kuvars, plajiyoklaz veya kalsit gibi hafif minerallerden oluşmaktadır.

Fakat taşların renkleri için sadece mineraller yeterli demek te doğru olmaz. Taşlar için minerallerin yanında pek çok faktörde bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi de kayanın oluşum süresince ortamın oksijen seviyesi de etkilidir. 

Taşlar Neden Farklı Renklere Sahiptir?

Taşlar çeşitli renklerde oluşmaktadır. Örneğin bir İtalyan Carrara mermeri gibi kar beyazı olurken, bir gabro gibi tamamen siyahta olabilirler veya boksit gibi parlak turuncu-kırmızı olabilirler.

Taşların farklı renklerinin nedeni nedir? Yani taşlar nasıl oluyor da böyle rengarenk olabiliyor ki? gibi düşüncelere bir nebze de olsa ışık tutmak istiyoruz.

Mineral bileşiminin ve taşı oluşturan ortamın gökkuşağı renk paletini nasıl sağladığını birlikte keşfedelim. 

Farklı minerallerim bileşimleri nedeniyle taşlar farklı renklere sahip olurlar. Örneğin Açık renkli, beyaz veya sarı kayaçlar çoğunlukla kuvars, plajiyoklaz veya kalsitten oluşabilir. Koyu renkli, siyah, kayalar piroksen, biyotit veya kromitten yapılabilir. Kayanın kırmızı rengi demir oksitlerle açıklanmaktadır.

Tüm taşlar birer mineral bütünüdür. Minerallerin sayısına bağlı olarak, taşlar aşağıdaki gruplara ayrılır;

• Monomineralik: Sadece bir mineralden oluşan taşlar, örneğin kuvarsit tamamen kuvarstan oluşur.
• Polimineralik: 1 den fazla mineralin birleştiği taşlardır.

Bir Taşının Rengini Ne Belirler?

Taşların kimyasal bileşimi genellikle renklerini belirlemektedir. Kimyasal elementler, bir mineral oluşturan yüksek derecede düzenli kristal yapılar halinde oluşur. Birlikte gruplanan farklı mineraller ise taşları oluşturur.

Minerallerin kimyasal bileşimi ve taşı oluşturan mineral kombinasyonu taşın rengini belirler. Demir içeren taşların kırmızı tonları olabilir. Siyah taşlar ise genellikle yüksek konsantrasyonlarda magnezyum ve titanyuma sahiptir. Açık renkli taşlar ise esas olarak silikon ve alüminyum içermektedir.

Taşlar için minerallerin renginden sorumlu olan başlıca faktörler şunlardır:

1. Mineral bileşimi için gerekli bir elementin varlığı
2. Küçük bir kimyasal safsızlığın varlığı
3. Kristal yapıdaki fiziksel kusurlar
4. Çok ince safsızlıkların mekanik karışımı
5. Mineralde ince aralıklı yapıların varlığıdır.

Çoğunlukla alüminyum, sodyum ve potasyum (plajiyoklaz, feldispat) gibi elementlerden oluşan mineraller genellikle renksiz veya çok açık renklidir.

Aşağıda farklı kimyasal elementlerin safsızlıklarının kalsedon taşının rengini nasıl değiştirebileceğine dair bazı örnekler verelim;

Bir taşın bileşiminde ikincil bakır minerallerinden bulunuyorsa, bir miktar parlak mavi veya yeşil renk gözlenecektir. Çoğu ikincil uranyum minerali, parlak neon sarısı veya yeşil renkler ortaya çıkartmaktadır.

Taşları oluşturan renkler için kısa bir genellemeler yapmak gerekirse;

• Demir genellikle koyu kırmızı veya kahverengi renklerden sorumludur,
• manganez ve kobalt – pembe için gereklidir,
• krom – koyu yeşil için olması gereken bileşimdir,
• bakır – mavi veya yeşil için gerekir,
• uranyum oksitler – sarı ve yeşil renkler için olmak zorundadır.

Bir Taşın Hangi Özelliği Rengini Belirler?

Aslında bilinçli bakıldığında taşın rengini gözlemleyerek, ağırlığı veya özgül ağırlığı ile ilgili çok genel bir varsayımda bulunabiliriz.

Taşların özgül ağırlığı, rengi ile varsayılabilir. Hafif taşları oluşturan açık renkli mineraller genellikle silikon ve alüminyum gibi hafif elementlerden oluşur. Koyu renkli olanlar ise daha ağır mineraller ve özellikle demir, magnezyum gibi daha ağır kimyasal elementler nedeniyle daha yüksek özgül ağırlığa sahiptir.

Taşlar Rengini Nasıl Alır?

Taşların rengi, en belirgin özelliği olduğu için yorumlanması en zor olanlardan biridir. Her şeyden önce, tüm taşlar için geçerli genel bir kural yoktur.

Oluşumu Magmatik, tortul ve metamorfik olan üç taş grubunun her biri için bazı benzer varsayımlar yapılabilir.

Sedimanter rengi, kısmen taşların oluşumu sırasındaki sedimantasyon ortamı ile açıklanabilir. Oksijenin olmaması ve derin su birikimi siyah renge neden olurken, karasal yüksek oranda oksitlenmiş ortamlar kırmızı renklere neden olur. Ortalama göstergeler gri ve yeşil renklerle sonuçlanır.

• Koyu gri ila siyah renkler, derin su anlamına gelebilecek anoksik koşullar anlamına gelir. Öte yandan, bir bataklık ortamı da olabilir. 
• Yeşil renkler, genellikle deniz ortamlarıyla ilişkilendirilen, düşük oksijen konsantrasyonuna sahip bir ortam anlamına gelir. 
• Kırmızı renkler, nehir kanalları, bazı taşkın ovaları ve çok sığ deniz gibi iyi oksijenli ortamlar anlamına gelmektedir.

Konun Özeti

Taşlar çeşitli renklerde oluşabilir. Renk, taşı oluşturan ortamın mineral bileşimine ve oksitleyici koşullarına bağlıdır. Özetlemek gerekirse, taşın rengiyle ilgili aşağıdaki genel ifadeleri kullanmak doğru olabilir:

• Kuvars, potasyum feldispat, plajiyoklaz veya kalsit gibi açık renkli minerallerden oluşan taşlar beyaz, açık gri, açık sarı olacaktır.
• Aynı zamanda, açık renkli taşlar, yapıldıkları mineraller hafif kimyasal elementlerden (silikon, alüminyum, sodyum) oluştuğu için koyu renkli olanlardan daha düşük özgül ağırlığa sahiptir.
• Tam tersi, koyu renkli taşlar, ağır minerallerden ve ağır elementlerden, özellikle demir, magnezyum ve kalsiyum barındırabilmektedir. Koyu renkli taşlar, açık renkli olanlardan daha yüksek özgül ağırlığa sahip olma eğilimindedir.

Bazı kimyasal elementler taşın rengini diğerlerinden daha fazla etkiler. Demirin varlığı genellikle kayaların kırmızı, turuncu-kırmızı ve kahverengi rengiyle sonuçlanır.

Taşı oluşturan ortam da rengini etkileyen faktörlerdendir:

• Okyanus veya derin göller gibi derin suda biriken taşlar daha az oksitlenir ve bunlar siyah veya gri olma eğilimindedir.
• Eğer taşlar sığ suda oluşum göstermişse, daha yeşilimsi veya kahverengi olabilirler.
• Sualtı yerine karada oluşan taşlar, özellikle ıslak ortamlarda var olduysa daha fazla oksitlenir ve bu nedenle kırmızımsı veya ten rengi olma durumu söz konusu olabilmektedir.

Magmatik kayaçlar, içerdikleri mineraller nedeniyle hem açık renkli hem de koyu renkli olabilirler.

Bununla birlikte, demir mineralleri yüksek sıcaklık ve basınç koşullarında oksitlenemediğinden, magmatik kayaçlar neredeyse hiç paslı-kırmızı değildir.

Taşların içinde bulunan element ve mineraller milyonlarca yılda oluşumu tamamlandığından ham demir veya bakır gibi algılanmamalıdır. Yani aklınıza içinde demir var nikel var bunlar zararlı değil mi gibi düşünceler gelebilir ama durum farklı işler günümüzün yüzeysel olarak ulaşılan madenleri gibi zararlı değildirler.